Η αγκαλιά: Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

Συζητώντας με τον αστρονόμο

Αγαπημένο μου ημερολόγιο,

Πραγματοποιήσαμε άλλη μια επίσκεψη με τα παιδιά στη γειτονιά μας, στο Θησείο, που είχε τεράστιο ενδιαφέρον. Στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το 1ο ερευνητικό κέντρο του νεότερου Ελληνικού κράτους, έχεις τόσα πολλά να ζήσεις και να μάθεις, που δεν αρκεί μία φορά.

Το Αστεροσκοπείο δημιουργήθηκε ύστερα από χρηματοδότηση του Γ. Σίνα για να αποτελέσει τον επίσημο φορέα μέτρησης της ώρας Ελλάδος.

Περίπατος στον Λόφο των Νυμφών

Ανηφορίσαμε στο Λόφο των Νυμφών, που είναι ένας από τους επτά ιερούς λόφους της αρχαίας πόλης των Αθηνών. Λατρεύονταν οι Νύμφες, που κατά την Ελληνική μυθολογία ήταν γυναικείες μορφές θεϊκής καταγωγής (κόρες του Δία), οι οποίες ζούσαν στα δάση κοντά σε πηγές και συνόδευαν τη θεά Άρτεμη. Συνδέονται με τον θεό Δία ως κόρες του ή τροφοί του κατά μια άλλη εκδοχή.

Φτάσαμε στο ιστορικό κτίριο Σίνα και συγκεκριμένα στο Μουσείο Γεωαστροφυσικής.

Στις 18 Μαΐου ήταν η Διεθνής Ημέρα Μουσείων.

Στην πρόσοψη του κτιρίου, στη μετόπη του, είναι γραμμένη μια λατινική φράση «Servare Intaminatum», που σημαίνει «να παραμείνει ανέπαφο». Ο ιδρυτής του Γ. Σίνας ήθελε να υποδηλώσει το μεγαλείο του έργου αλλά και ότι οφείλουμε σεβασμό στη φύση του, στο περιεχόμενό του.

Ο αστρονόμος, κύριος Δημήτρης Τσιμπίδας, μας έδειξε στον βράχο δεξιά τα γράμματα που απεικονίζονται και δείχνουν ότι εκεί ήταν ο ιερός λόφος των νυμφών.

Έγραφε ΙΕΡΟΝ ΝΥΜΦ ΔΗΜ.

Το μουσείο

Στη συνέχεια μπήκαμε στο Μουσείο, στο χώρο όπου γεννήθηκε η σύγχρονη ελληνική αστρονομία, του πρώτου ερευνητικού ιδρύματος της νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Για να φτιαχτεί το κτίριο τη χρηματοδότηση την έκανε ο Γεώργιος Σίνας γι' αυτό έχει και το όνομά του.

Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1842 και ολοκληρώθηκε το 1846.

Το κτίριο φτιάχτηκε από τον σπουδαίο Δανό αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν σε σταυροειδή κάτοψη δηλαδή σε σχήμα σταυρού, που η κάθε πλευρά είναι προσανατολισμένη σε ένα από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα (βόρεια, νότια, ανατολικά, δυτικά).Από πάνω έχει ανοιγόμενο θόλο και γενικά το κτίριο έχει στοιχεία βυζαντινού και νεοκλασικού ρυθμού.

Σε κάθε κομμάτι του κτιρίου υπάρχει κάτι διαφορετικό.

Η μέτρηση της ώρας

Στην ανατολική αίθουσα ή στην «αίθουσα του παρατηρητή» όπως λεγόταν, γινόταν η μέτρηση της ώρας Ελλάδος μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Υπάρχουν διάφορα τηλεσκόπια, μικρά και μεγάλα αφού είναι τα πλέον απαραίτητα επιστημονικά όργανα ενός Αστεροσκοπείου. Χωρίς αυτά η παρατήρηση των ουράνιων σωμάτων είναι αδύνατη. Λειτουργούν σαν γιγάντιοι συλλέκτες φωτός, που με τη βοήθεια κι άλλων οργάνων επιτρέπουν τη συλλογή διαφόρων στοιχείων των ουράνιων σωμάτων (καταγραφή, μέτρηση της θέσης, εντοπισμός της κίνησης, χημική σύσταση). Όσο μεγαλύτερη είναι η διάμετρός τους τόσο περισσότερο φως συλλέγουν και κατά συνέπεια μπορούν να παρατηρήσουν το σύμπαν.

Αυτό όμως με το οποίο γινόταν η μέτρηση της ώρας είναι το λεγόμενο «Μεσημβρινό τηλεσκόπιο» γιατί μπορεί να δει μόνο από το βορρά μέχρι το νότο. Η στέγη πάνω από το τηλεσκόπιο άνοιγε και παρατηρούσαν τους αστέρες κατά το πέρασμά τους από τον μεσημβρινό.

Ο παρατηρητής που βρισκόταν στον χώρο κάθε βράδυ την ώρα που μεσουρανούσαν οι αστέρες, έλεγχε την ένδειξη ενός εκκρεμούς ακριβείας που υπήρχε δίπλα από το τηλεσκόπιο. Αν υπήρχαν αποκλίσεις από τον χρόνο που του έδειχναν τα αστέρια με την κίνησή τους, τότε διόρθωνε το ρολόι. Έτσι το εκκρεμές έδινε τον σωστό χρόνο. Ο ουρανός δεν έκανε λάθος.

Κάθε μεσημέρι στις 12:00 (σύμφωνα με τον εσωτερικό κανονισμό του Αστεροσκοπείου) μια μεταλλική σφαίρα που κρεμόταν από ιστό, πάνω από το θόλο του Αστεροσκοπείου, έπεφτε και την έβλεπαν από τη Μητρόπολη των Αθηνών. Τότε χτυπούσαν οι καμπάνες και έτσι ο κόσμος μάθαινε την ώρα και ρύθμιζε τα ρολόγια του. Φαίνεται απλό αλλά απαιτούσε κόπο για τον αστρονόμο. Το κρεβάτι του βρισκόταν δίπλα από το τηλεσκόπιό του καταγράφοντας την πορεία των αστεριών.

Οι αστρονόμοι λοιπόν έβγαζαν την ώρα Ελλάδος και την ανακοίνωναν στον κόσμο των Αθηνών αλλά κυρίως η ώρα έπρεπε να πάει στα καράβια για τον προσανατολισμό τους.

Ο χάρτης της Σελήνης

Στην ίδια αίθουσα είδαμε και τον περίφημο «Χάρτη της Σελήνης» που σχεδίασε ο Ιούλιος Σμιτ που εκδόθηκε το 1878, στο Βερολίνο.

Ο χάρτης αναφέρεται

στο δέκατο κεφάλαιο του

μυθιστορήματος του Ιουλίου Βερν «Γύρω από τη Σελήνη»(1869)

Γύρω από τη Σελήνη

Ο Χάρτης της Σελήνης του Ι. Σμιτ ολοκληρώθηκε το 1874, αφού εργάστηκε για 26 έτη για την κατασκευή του και ήταν ο πιο λεπτομερής χάρτης της Σελήνης που είχε σχεδιαστεί μέχρι τότε. Περιέχει 33.000 λεπτομέρειες, από τις οποίες οι περισσότερες είναι κρατήρες που έχουν δημιουργηθεί με την πτώση μετεωριτών λόγω μη ύπαρξης ατμόσφαιρας. Πέφτουν στο έδαφος χωρίς να διαλυθούν αφού δεν υπάρχει τριβή με τον αέρα και αφήνουν το αποτύπωμά τους. Έχει μεγάλη επιστημονική αξία. Η χαρτογράφηση έγινε με τηλεσκόπιο που είχε διάμετρο 16 εκατοστά.

Βιβλιοθήκη

Στη βόρεια αίθουσα είδαμε τη βιβλιοθήκη όπου υπάρχουν παλιές εκδόσεις ιστορικών επιστημονικών συγγραμμάτων όπως είναι τα βιβλία του Τύχο Μπράχε και του Κοπέρνικου.

Υπάρχουν επίσης ιστορικά όργανα, όπως μετεωρολογικά, σεισμολογικά και αυτογραφικά του 19ου αιώνα.

Μηχανισμός Αντικυθήρων

Στη νότια αίθουσα υπάρχει το ακριβές αντίγραφο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων ή Αστρολάβος των Αντικυθήρων σε τριπλάσιο μέγεθος από τον πρωτότυπο.

Θεωρείται ότι είναι ο πρώτος υπολογιστής σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής δεδομένα.

Η μπροστινή πλευρά του μηχανισμού και η πίσω αποτυπώνουν τις οδηγίες χρήσης του μηχανισμού.

Ο κατασκευαστής του θεωρείται πως είναι ο Ίππαρχος, Έλληνας αστρονόμος που έζησε τον 2ο αιώνα π.Χ.

[Στο βίντεο που ακολουθεί παρακάτω οι αστρονόμοι εξηγούν τη λειτουργία του.]

👧Αφήσαμε πίσω μας το κτίριο Σίνα και κατηφορίζοντας τώρα το μονοπάτι, απολαμβάναμε από ψηλά την ωραία θέα με την ιδιαίτερη αύρα που αποπνέει.

Βγήκαμε από το χώρο του Αστεροσκοπείου, προχωρήσαμε περίπου 120 μέτρα και συνεχίσαμε τον περίπατό μας, στα μονοπάτια της αστρονομίας, πάνω στο Λόφο της Πνύκας για να δούμε από κοντά το «Τηλεσκόπιο του Δωρίδη».

Μπήκαμε σ' έναν ξεχωριστό θόλο, που χρησιμοποιείται τώρα για εκπαιδευτικούς σκοπούς και επίδειξη.

Ο θόλος ανοίγει με χειροκίνητο μηχανισμό από το εσωτερικό για την παρατήρηση.

Εκεί είδαμε το τηλεσκόπιο, το οποίο εγκαταστάθηκε στο Αστεροσκοπείο του Θησείου στις αρχές του 20ου αιώνα, συγκεκριμένα το 1902, έχει μήκος 5 μέτρα και φακό με διάμετρο 40 εκατοστά ενώ ζυγίζει περίπου 8,5 τόνους.

Ήταν το μεγαλύτερο τηλεσκόπιό μας μέχρι το 1959.

Από τότε έχουν τοποθετηθεί κι άλλα μεγαλύτερα τηλεσκόπια στην Ελλάδα, όπως στον Λόφο του Κουφού στην Πεντέλη Αττικής, στην Κρήτη, στο Κρυονέρι Κορινθίας ( Κοργιαλένιο τηλεσκόπιο).

Το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο σήμερα στην Ελλάδα έχει τοποθετηθεί στην κορυφή του Χελμού στα Καλάβρυτα (τηλεσκόπιο Αρίσταρχος) με φακό 2,3 μέτρων και ανήκει στο Εθνικό Αστεροσκοπείο.

«Ηλιοτρόπιον» του Μέτωνος

Ο χώρος που κατασκευάστηκε τελικά το Αστεροσκοπείο δεν ήταν καθόλου τυχαίος. Η περιοχή συνδέεται με τον αστρονόμο και γεωμέτρη Μέτωνα, που έστησε στην Πνύκα το «Ηλιοτρόπιον» για τις αστρονομικές του παρατηρήσεις.