Η αγκαλιά: Πέτρα, Μέρος 1ο

Λίθος

Φωτογραφία Δ. Λιακοπούλου

Αγαπημένο μου ημερολόγιο,

«Έφαγα μια πετριά»

και σαν να ήρθαν εικόνες από μακριά.

Από εκείνα τα «παιδικά» καλοκαίρια,

που βαριόμασταν πολύ τα μεσημέρια.

Το μυαλό δούλευε κάτω απ' του ήλιου το φως,

μήπως κάτι σκαρφιστεί για να περάσει η ώρα αλλιώς.

«Να σκάει ο τζίτζικας»

κι εμείς να τρέχουμε στην αμυγδαλιά,

που ήταν εκεί κοντά στη γειτονιά,

φρέσκα αμύγδαλα για να μαζέψουμε,

το απόγευμα στο χώμα να παίξουμε.

Μια πετριά

Μια πετριά στην αμυγδαλιά αρκούσε για να πέσουν κάτω σαν βροχή τα ξεραμένα αμύγδαλα. Τα μαζεύαμε στα τενεκεδάκια μας και τα μετρούσαμε. Ο καθένας χρειαζόταν περίπου είκοσι να έχει για να πάρει μέρος στο παιχνίδι. Σε λίγο έπεσε άλλη μια πετριά στην αμυγδαλιά αλλά αυτή τη φορά την έφαγε το κεφάλι μου αφού έτρεξα από κάτω γρήγορα για να μαζέψω τα αμύγδαλα, μην τυχόν και μου τα πάρουν οι άλλοι.

Μα δεν ήταν με πέτρα τελικά τα πρώτα μου παιχνίδια;

Η τριότα, το κουτσό, τα πεντόβολα, ο πετροπόλεμος, η φίκα- τζαμί ...

Έτσι και τώρα είναι σαν να «έφαγα μια πετριά» και βροχή οι λέξεις στο κεφάλι μου, βροχή κι οι λέξεις στη σελίδα.

Π έ τ ρ α

«Λας» ή «λαός» κατά την αρχαιότητα ο λίθος, ο απόκρημνος βράχος, «λαός» η πέτρα, «λαός» κι ο πολεμιστής, ο άνδρας που είναι σκληρός σαν την πέτρα ή πετούσε πέτρες (λα-τομείο, τομή πέτρας).

Η αρχέγονη πέτρα απ' το παρελθόν και με περισσότερο μέλλον απ' το δικό μας είναι η μοίρα της συνδεδεμένη μαζί μας.

Άναψε φωτιά στον πρωτόγονο, ο πυριτόλιθος, βήμα δυνατό για την επιβίωσή του, αφού μ' αυτήν έδιωξε τ' άγρια θηρία.

Σκάλισε τις πρώτες λέξεις στα βράχια και χάραξε παραστάσεις από τη ζωή του (σπηλαιογραφίες)στα τοιχώματα των σπηλαίων. Πέτρινα σκαλίσματα η πρώτη μορφή τέχνης.

Πέτρα και τα πρώτα του εργαλεία στην εποχή του λίθου, στη λίθινη εποχή, για την επεξεργασία της τροφής(εκδορά και τεμαχισμός).Κατεργάζεται τον λίθο και κατασκευάζει όπλα και εργαλεία.

Χειροπέλεκυς, το πρώτο εργαλείο σε σχήμα αμυγδάλου, το πρώτο όπλο, καρπός των επιδέξιων δακτύλων του.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει (Ιστορίαι,1.93.1) Τείχισαν, λοιπόν, οι Αθηναίοι την πόλη τους σε πολύ μικρό διάστημα.(1.93.2.)Το θεμελιακό μέρος είναι καμωμένο από κάθε λογής πέτρες που σε πολλά σημεία δεν είναι συναρμοσμένες, αλλά τοποθετημένες όπως της έφερναν οι βοηθοί.

Πέτρα και Μυθολογία

Η Ρέα, όταν γέννησε τον Δία, μια πέτρα έδωσε στον Κρόνο να καταπιεί αντί για το νεογέννητο βρέφος, προστατεύοντας έτσι το παιδί της.

Σύμφωνα πάντα με την ελληνική μυθολογία όταν ο Δίας εκθρόνισε τον Κρόνο, εκείνος ξέρασε την πέτρα και είτε ο Δίας είτε ο Κρόνος την πέταξαν από τον ουρανό στη γη. Το σημείο που η πέτρα έπεσε χαρακτηρίστηκε ως το κέντρο της Γης.

Ο Δίας όταν εκνευρίζονταν με τους ανθρώπους εξαπέλυε βροχή από πέτρες κάτω στη γη, όπως αναφέρει ο Αισχύλος στον Προμηθέα Δεσμώτη.

Κατά τη μυθολογία και μετά τον κατακλυσμό που έκανε ο Δίας, για να εξαφανίσει τους ανθρώπους που έγιναν κακοί και ανυπάκουοι, ο Δευκαλίωνας και η σύζυγός του, Πύρρα, βγήκαν από την κιβωτό και ζήτησαν για συντροφιά κι άλλους ανθρώπους. Άρχισαν να δημιουργούν ανθρώπους περπατώντας και πετώντας πέτρες πίσω τους, χωρίς να κοιτάζουν, όπως τους συμβούλεψε ο Δίας. Άνδρες γίνονταν οι πέτρες του Δευκαλίωνα και γυναίκες οι πέτρες που πετούσε η Πύρρα. Οι άνθρωποι που γεννήθηκαν μ' αυτόν τον τρόπο ονομάστηκαν Λα-ός.

Συμπληγάδες πέτρες οι δυο βράχοι που ανοιγόκλειναν καταστρέφοντας τα πλοία που περνούσαν ανάμεσά τους, γνωστοί από την Αργοναυτική Εκστρατεία.

Πέτρες στην Παλαιά Διαθήκη

Μια πέτρα έβαλε στη σφεντόνα του και το βοσκόπουλο, ο Δαβίδ και ξάπλωσε τον γίγαντα Γολιάθ, θυμίζοντάς μας το «λάστιχο» των παιδικών χρόνων.

Ο Ιακώβ, στην Παλαιά Διαθήκη, αποκοιμήθηκε σε έναν λίθο, και είδε σε όνειρο μια σκάλα όπου ανεβοκατέβαιναν άγγελοι. Συνομίλησε με τον Θεό, και μόλις ξύπνησε, απέδωσε τη συνομιλία του στον λίθο που χρησιμοποίησε ως προσκέφαλο. Τον λίθο τον μετέτρεψε αργότερα σε βωμό.

Πέτρα στην Καινή Διαθήκη

Με λιθοβολισμό καταδικάστηκε ο Πρωτομάρτυρας Στέφανος. «Κάθε πέτρα σκανδάλου»(αιτία διαμάχης) με «λιθοβολισμό» απειλείται και «ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω» κατά τον Ιησού!

Μια πέτρα ήταν και ο θυμός του για το ναό της Ιερουσαλήμ που θα καταστρεφόταν τελείως: «Δε θα μείνει λίθος επί λίθου!»(Ματθ.24,2)

Όμως σε μια πέτρα ακούμπησε, προσευχήθηκε και πόνεσε, πριν μαρτυρήσει και συγχώρησε τους αδύναμους, τους χωματένιους (Αδάμ+Εύα) με τα λόγια «άφες αυτοίς». Ήταν και τότε που γλυκομάλωσε και τον αγαπημένο του μαθητή με τα λόγια «Συ ει Πέτρας! Και επί ταύτη τη πέτρα οικοδομήσω μου την εκκλησίαν».

Μέγας λίθος!

Πέτρα κι αυτή! Αστεροειδής για την επιστήμη ή μετεωρίτης, που με μια πιθανή σύγκρουση με τη γη να έχει καταστροφικές συνέπειες, όπως τότε με τους δεινόσαυρους.

Πετραδάκια

Πετραδάκια ρίχνουν κρυφά, στο παράθυρο του δωματίου που κοιμάται, οι ερωτευμένοι από τον Μεσαίωνα αλλά και σχεδόν ως κοντά στις μέρες μας, όταν θέλουν να ειδοποιήσουν την αγαπημένη τους. Οι συγγραφείς ιπποτικών μυθιστορημάτων τη χρησιμοποιούν συχνά αυτή τη συνήθεια.

Πετραδάκια έριχνε ο Ρωμαίος στην Ιουλιέττα του, για να την ειδοποιήσει ότι είχε φτάσει. Το ίδιο περίπου έκανε κι ο Μάριος για την Τιτίκα στους «Άθλιους» του Βίκτωρος Ουγκώ. Ο ερωτευμένος που συλλαμβανόταν τιμωρούνταν αυστηρά.

Απ' την παλιά αυτή συνήθεια έμεινε και η φράση «ρίχνω πετριές» που τη λέμε όταν θέλουμε να υπαινιχτούμε ένα γεγονός. Δηλαδή, τα λέω «απ' έξω, απ' έξω».

Πέτρες! Τόσες πέτρες!

«...Πέτρα πάνω στην πέτρα να μη μείνει, δεν παραδινόμαστε» μήνυσε κι ο Κολοκοτρώνης στον Ιμπραήμ. Μια πέτρα η φυλακή του στο Παλαμήδι.

Σωρός από πέτρες, «λιθοσωριά», πέτρες της τιμωρίας, στην πλατεία , σε μαγική ιεροτελεστία γι' αναθεμάτισμα. Κάθε περαστικός έριχνε μια πέτρα, «την πέτρα του αναθέματος», θεωρώντας κάποιον μοναδικό υπεύθυνο για κάποια κοινή συμφορά.

Ο Κώστας Κρυστάλλης γράφει, στα Ποιήματα- Πεζά Τόμος Δεύτερος, «...σαν κακούργος σκάφτω την έρμη μου καρδιά κι' από των χρόνων τα λιθοσώρια ξεθάφτω τες παλιές μου Ενθύμησες - Η πρώτες συγκίνησες, που κέντισαν την παιδική μας ψυχή, αφίνουν μέσα μας Ενθύμησες άσβεστες κ' είν' το νήμα το μυστικό, οπού μας δένει και κολλάει με τους τόπους που πέρασε η νιότη μας».

Η πέτρα λόγω της δύναμης και της σκληρότητάς της συνδέθηκε με τη Δικαιοσύνη. Ο Άρειος Πάγος, το αρχαίο δικαστήριο των Αθηνών, που έδωσε το όνομά του στο ανώτατο δικαστήριο της Νεότερης Ελλάδας, πάνω στον βράχο, κάτω από την Ακρόπολη.

Πέτρινο το λιθάρι το προσκέφαλο του κλέφτη του '21.Πέτρινο το παρατηρητήριο της Αντίστασης στη σύγχρονη ιστορία μας.

«Πέτρα την πέτρα αντροπατάγανε, ψηλά, κι ανηφόριζαν» οι γυναίκες της Πίνδου κατά τον Ν. Βρεττάκο στο ποίημά του «Μάνα και γιος».

Πέτρα και το «λιθάρι», αγώνισμα Ολυμπιακό, όπως αναφέρεται στον Ολυμπιακό Ύμνο(1896) του Κ. Παλαμά «Στο δρόμο και στο πάλεμα και στο λιθάρι...».

Πέτρα οι μυλόπετρες, που ο μυλωνάς συντηρούσε σφυρηλατώντας τες κάθε τόσο όταν λειαίνονταν απ' την τριβή.

Και το γουδί πέτρα, το ακόνι πέτρα, πέτρινος ο κούτουλας, για να πίνουν νερό στις βρύσες. Από πέτρα τα πρώτα πατητήρια για τα σταφύλια και πέτρες στη σειρά οι φράχτες, που σημαδεύουν πως αυτός ο τόπος έχει ιδιοκτήτη.

Πέτρινα τα πεζούλια στις αυλές με τις γλάστρες στη σειρά. Και τα «τοίχια» για να κρατάνε τα «πεζούλια», τα χωράφια σε αναβαθμίδες.

Πέτρα μικρή, στρογγυλή, επίπεδη, κοφτερή, γυαλιστερή, πλατιά, άσπρη πέτρα ξέξασπρη κι απ' τον ήλιο ξεξασπρότερη.

Πετροβολώντας, μικροί βοσκοί ανηφόριζαν με καμιά εικοσαριά γιδοπρόβατα κατά τη ράχη και σαλαγώντας τα τα οδηγούσαν ως εκεί που το χορταράκι ήταν τρυφερό ανάμεσα στα λιθάρια.

Πέτρα την πέτρα μάζευαν για να χτίσουν ένα λιτό σπίτι. Η πέτρα έβγαινε με κόπο, με λοστούς, φορτωνόταν και μεταφερόταν από γυναίκες. Όλοι για τον καθένα και καθένας για όλους. Πετράδες και χτιστάδες ταξίδευαν για να βρουν δουλειά. Άφηναν τον τόπο τους και πήγαιναν σε άλλα μέρη όπου αποτύπωναν την τέχνη τους σε σπίτια και εκκλησίες.

Πέτρα και το γεφύρι, που στήθηκε στο ποτάμι, πριν την φθινοπωρινή κατεβασιά που «σέρνει λιθάρια». Θεμελιώθηκε με ανθρωποθυσίες. «Παίρνει κι ο Πρωτομάστορας και ρίχνει μέγα λίθο» όπως μας λέει το Δημοτικό «Του γεφυριού της Άρτας».

Χαλίκι και βότσαλο, κοχλάδι και πετραδάκι, στούρνος και κοτρόνα!

Πέτρα στην κυριολεξία και στη μεταφορά!

Στούρνος ο αμόρφωτος! Στούμπος ο κουτός!

Πέτρινη η σκληρή και άπονη καρδιά, πέτρινη κι η σιωπή.

Πέτρα και μέσα στη λέξη!

Στο πετροκέρασο, το πετροχελίδονο, τον πετροκότσυφα, το πετρόψαρο, το πετροκάλαμο, τον πετροπόλεμο, τον πετρότοπο, το πετροκάρβουνο, το πετροπήγαδο.

Πέτρα και στα τραγούδια μας, στους καημούς:

«Με το ποτάμι μάλωνε και το πετροβολούσε» τραγουδάει η παράδοση.

«Άνοιξε πέτρα για να μπω» και στη λαϊκή μελωδία.

Πέτρα όμορφου ψηφιδωτού!

Πέτρα! Μια κρυμμένη έκπληξη. Ένα ζουζούνι, ένας σπόρος, ένας βολβός, κι ένα «κυκλάμινο στου βράχου τη σχισμάδα» όπως λέει ο Γ. Ρίτσος. Η ομορφιά ανθίζει και στην πέτρα. Η ζωή χωράει παντού. Μια υπενθύμιση ελπίδας! Σαν χαμόγελο στην τραχύτητα της πέτρας.

Πέτρα γεννά τον δυόσμο! Μα και μια αγριοτριανταφυλλιά!

Πέτρα! Για ξαπόσταμα και αγνάντεμα!

Πέτρα! Ένας βράχος κρατά το δέντρο. Το δέντρο τον βράχο. Παράξενη συμβίωση, ένα σφιχταγκάλιασμα!

Πέτρα! Διαλεχτή! Ένα παιδί λυγίζει τα γόνατα, την πετά και μετρά τα «γκελ» της στην επιφάνεια του νερού.