Η αγκαλιά: Ο κόσμος των μυρμηγκιών

Είναι μαγικός!

Σαλβαντόρ Νταλί

Αγαπημένο μου ημερολόγιο,

Κάποτε βρέθηκα στο βουνό με τη Δήμητρα και κάναμε μια βόλτα στο δάσος. Τα μάτια μας παρατηρούσαν τα πάντα γύρω στη φύση. Κοιτάζοντας το μονοπάτι, που προχωρούσαμε, είδαμε ανάμεσα από τις πέτρες λίγο χώμα, λες και ήταν κοσκινισμένο με σίτα. Μας τράβηξε την προσοχή και αρχίσαμε να το παρατηρούμε καλύτερα. Κατάλαβα αμέσως ότι ήταν φωλιά μυρμηγκιών. Άλλωστε είχα δει πολλές φορές από μικρή. Η Δήμητρα όμως που έβλεπε πρώτη φορά με ρώτησε «πώς κατάλαβες ότι ήταν φωλιά μυρμηγκιών και όχι κάτι άλλο;».

Αρχίσαμε να συζητάμε και να σχολιάζουμε.

Της έδειξα το χώμα και το «λοφάκι» που είχαν σχηματίσει.

Επίσης της είπα να παρατηρήσει τη μικρή τρύπα στην κορυφή του. Μόλις έβγαινε ένα μικρό μυρμηγκάκι. Μια τέτοια αυθόρμητη δραστηριότητα μας έδωσε την ευκαιρία να αναζητήσουμε περισσότερες πληροφορίες για τα μικροσκοπικά αυτά έντομα που έχοντας μια μοναδική προσαρμοστικότητα έχουν αποικίσει σχεδόν όλο τον πλανήτη.

Ας τα γνωρίσουμε λίγο καλύτερα

Τα μυρμήγκια είναι κοινωνικά έντομα και μαζί με τις μέλισσες και τις σφήκες αποτελούν τα υμενόπτερα.

Μορφολογία-Τα χαρακτηριστικά τους

Το μυρμήγκι έχει μεγάλο κεφάλι και μια ευέλικτη, ωοειδή κοιλιά που συνδέεται με το θώρακα με μια λεπτή «μέση».

Στο στόμα του έχει 2 ζευγάρια σιαγόνων. Ένα για τη μεταφορά της τροφής και το σκάψιμο κι ένα για τη μάσηση.

Οι κεραίες του αποτελούν πολύ ευαίσθητα όργανα αφής και όσφρησης και είναι πολύ σημαντικές για τη ζωή του και τη ζωή της αποικίας. Είναι αρθρωτές δηλαδή αποτελούνται από δώδεκα αρθρωτά τμήματα και το μεγαλύτερο είναι το πρώτο.

Τα μάτια του είναι σύνθετα με μερικές εκατοντάδες ομματίδια (λιγότερα από της μέλισσας ή της σφήκας.

Τα πόδια του είναι τρία ζευγάρια στο μέρος του θώρακα, που κι αυτά είναι αρθρωτά.

Μυρμηγκοφωλιές

Όλα τα είδη των μυρμηγκιών είναι κοινωνικά και ζουν σε αποικίες, τις μυρμηγκοφωλιές. Το μέγεθός της ποικίλει ανάλογα με το είδος των μυρμηγκιών.

Τα μυρμήγκια φτιάχνουν είτε υπόγειες φωλιές, είτε τις κατασκευάζουν πάνω στα δέντρα. Μπορεί να βρίσκονται στο έδαφος, κάτω από πέτρες, κάτω από τον φλοιό νεκρών δέντρων, ή μέσα σε κοιλότητες κορμών δέντρων.

Τα μυρμήγκια επιλέγουν προσεκτικά την τοποθεσία της φωλιάς τους. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται συμπεριλαμβάνουν χώμα, καθώς και υλικά που προέρχονται από φυτά.

Οι κατασκευές των μυρμηγκιών έχουν μεγάλη ποικιλία στη δομή τους. Ο πιο συνηθισμένος τύπος είναι ο υπόγειος, με μια είσοδο που συχνά βρίσκεται κάτω από μια πέτρα. Από εκεί ξεκινάει μια σειρά στοών και αιθουσών που χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση τροφής, αποθήκευση των αβγών και για ανάπαυση. Τα τοιχώματα για να είναι στέρεα και στεγανά, τα διαβρέχουν με σάλιο. Όταν καταλάβουν ότι κινδυνεύουν εγκαταλείπουν γρήγορα τη φωλιά τους.

Κατηγορίες μυρμηγκιών

Τα μυρμήγκια ζουν σε αποικίες με μέγεθος που ποικίλει από 20 άτομα θηρευτές σε μικρές περιοχές ως κοινωνίες με υψηλή οργάνωση που καλύπτουν μεγάλες περιοχές και αριθμούν εκατομμύρια μέλη.

Τα άτομα μιας μυρμηγκοφωλιάς διακρίνονται σε 3 κυρίως κατηγορίες.

Υπάρχουν τα ουδετερόφυλλα άτομα που είναι στείρα και άπτερα, και τα οποία αποτελούν τις «εργάτριες» και τους «στρατιώτες», τα αρσενικά και θηλυκά πτερωτά που αναπαράγονται.

Τα γόνιμα αρσενικά ονομάζονται «κηφήνες» και ένα ή περισσότερα θηλυκά που υπάρχουν που αποκαλούνται «βασίλισσες».

Διάρκεια ζωής

Κάθε μυρμήγκι έχει τη θέση και τον ρόλο του στη μυρμηγκοφωλιά. Απ' αυτό εξαρτάται και η διάρκεια ζωής του. Επικρατεί ένας καταμερισμός αρμοδιοτήτων. Άλλα μυρμήγκια εργάζονται και άλλα απλώς αναπαράγονται.

Ένα μυρμήγκι εργάτης ζει κατά μέσο όρο 6-12 εβδομάδες, υπηρετώντας την αποικία όπου ανήκει. Η βασίλισσα ζει ακόμα και δεκαετίες καθώς ασχολείται με το ζευγάρωμα και τη φροντίδα των αυγών.

Η βασίλισσα-Αναπαραγωγή και ανάπτυξη

Η βασίλισσα διακρίνεται από τις εργάτριες για το μεγάλο μέγεθος, τον ευρύ θώρακα και την πολύ ογκώδη κοιλιά της. Το σώμα της, όπως και των άλλων μυρμηγκιών, καλύπτεται από ένα σκληρό εξωτερικό περίβλημα(εξωσκελετός). Αντίθετα με τα άλλα μυρμήγκια οι νεαρές βασίλισσες έχουν τέσσερα φτερά. Αυτά τα χρησιμοποιούν την εποχή του ζευγαρώματος που η βασίλισσα ή οι βασίλισσες κάνουν τη γαμήλια πτήση και ζευγαρώνουν με τα αρσενικά. Αργότερα αποκολλούνται από την ίδια τη βασίλισσα ή από τους εργάτες της, που τα ροκανίζουν σιγά σιγά.

Στη συνέχεια η βασίλισσα αφού πετάξει μερικές ώρες μόνη της ή με τη συνοδεία εργατριών ιδρύει μια νέα φωλιά ή επιστρέφει στην παλιά. Εναποθέτει μερικές εκατοντάδες αυγά την ημέρα.

Ο κύκλος ανάπτυξης

Ο κύκλος ανάπτυξης των μυρμηγκιών διαρκεί 8-10 εβδομάδες και περιλαμβάνει 4 στάδια:

Αυγό

Προνύμφη

Νύμφη

Ενήλικο άτομο

Η ζωή του μυρμηγκιού λοιπόν, ξεκινάει από ένα αυγό. Μεταμορφώνεται σε προνύμφη που παραμένει σχεδόν ακίνητη και οι εργάτριες την ταΐζουν και τη φροντίζουν. Μετά από αρκετές αλλαγές ως κάμπια περνά στη φάση της νύμφης και στη συνέχεια αναδύεται το ενήλικο άτομο.

Ο προσανατολισμός των μυρμηγκιών

Τα μυρμήγκια έχουν μια καταπληκτική ικανότητα προσανατολισμού. Μπορούν να περιπλανηθούν πολύ μακριά από τη φωλιά τους αλλά ξαναβρίσκουν πάντα τον δρόμο της επιστροφής.

Η ικανότητά τους αυτή οφείλεται σε παράγοντες απτικούς, οπτικούς, και οσφρητικούς.

Συγκρατούν ορισμένα οπτικά ίχνη δηλαδή «βάζουν σημάδια», ακόμη διαθέτουν ένα μεγάλο εύρος ουσιών που μυρίζουν, που εκκρίνονται από αρκετούς αδένες και βάζουν ίχνη με τις εκκρίσεις αυτές, τις οποίες αναγνωρίζουν μετά με τις κεραίες τους.

Τα είδη των μυρμηγκιών

Τα κυριότερα είδη είναι:

Το μυρμήγκι θεριστής

Το ξανθό μυρμήγκι των δασών

Το κόκκινο μυρμήγκι

Το μυρμήγκι της Αργεντινής

Το μυρμήγκι Φαραώ

Μυρμήγκια και άνθρωποι

Η ζωή των μυρμηγκιών στις αποικίες με τον καταμερισμό των εργασιών, την επικοινωνία μεταξύ των ατόμων που ζουν μαζί και η ικανότητα επίλυσης περίπλοκων προβλημάτων έχουν αποτελέσει αυτοί οι παραλληλισμοί με τις ανθρώπινες κοινωνίες πηγή έμπνευσης και αντικείμενο μελέτης.

👉Ζωγραφική

Τα μυρμηγκάκια του Γιάννη Γαΐτη (Έλληνας ζωγράφος, χαράκτης και γλύπτης, 1923-1984) ήταν ο πρόδρομος για τα ανθρωπάκια του.

Μυρμηγκάκια

Ανθρωπάκια

👉Παραμύθια

π.χ. Ο Τζίτζικας και ο Μέρμηγκας

Το μυρμήγκι και το περιστέρι

Ο ελέφαντας και το μυρμήγκι

👉Γλωσσοδέτες

Ανέβηκα στην τζιτζιριά,

την μιτζιριά,

την τζιτζιμιτζιχοτζιριά,

κι έφαγα τζίτζιρα, μίτζιρα...

👉Ανεκδοτάκι- Τα τρία μερμηγκάκια

Μαθηματικά

👉Τραγούδια

Το τραγούδι «Ο Μέρμηγκας», το έγραψε ο Μάνος Λοΐζος το 1972 και περιέχεται στον δίσκο του «Τα τραγούδια του δρόμου» που κυκλοφόρησε στο τέλος του 1974.